Τι είναι το Αντίδωρο;

 

Το Αντίδωρο (και όχι Αντίδερο) ή «ηγιασμένο κλάσμα» (Βαλσαμών) ή «Ευλογία» ή «Κατακλαστόν» (Νικηφόρος Ομολογητής) είναι μικρό κομμάτι ευλογημένου άρτου που μοιράζεται από τον ιερέα στο τέλος κάθε Θείας Λειτουργίας στους πιστούς.

Το κομμάτι αυτό προέρχεται από το πρόσφορο που εχρησιμοποιήθηκε για την εξαγωγή του Αμνού και των άλλων μερίδων που ετέθησαν μέσα στο Άγιο Διασκάριο, και μετά στο Άγιο Ποτήριο με το Αίμα του Κυρίου.

Σήμερα που οι πιστοί είναι πολλοί, χρησιμοποιούνται και άλλα πρόσφορα για το Αντίδωρο, προκειμένου να είναι αρκετό για όλους τους πιστούς. Τα μικρά κομματάκια του Αντιδώρου ευλογούνται ξεχωριστά από το λειτουργό ιερέα αμέσως μετά τον καθαγιασμό των Δώρων. Αυτό γίνεται όταν ψάλλεται το «Άξιον εστίν…» από τους χορούς των ψαλτών. Ο ιερέας παίρνει κάθε πανέρι που είναι γεμάτο με τα κομματάκια του ψωμιού αυτού, το υψώνει πάνω από το Άγιο Δισκοπότηρο, λέει την ευχή: «Μνήσθητι Κύριε των προσενεγκάντων και δι’ ούς προσήγαγον» και το ευλογεί σταυροειδώς.

Έτσι τα κομμένα αυτά σε τετράγωνο σχήμα μικρά κομματάκια ψωμιά ευλογούνται και διανέμονται στο τέλος της Θείας Λειτουργίας στους πιστούς.

Το Αντί-δωρον, όπως το λέει και η ονομασία του, είναι κάτι που προσφέρεται αντί του δώρου σε αναπλήρωση δηλαδή του δώτου «αντί του μεγάλου εκείνου δώρου της φρικτής κοινωνίας» (Συμεών Θεσσαλονίκης). Δώρο είναι η Θεία Κοινωνία του Σώματος και του Αίματος του Χριστού. Όσοι από τους Χριστιανούς κοινωνήσουν, αυτοί παίρνουν το Δώρο δηλαδή τον Χριστό, όσοι όμως δεν κοινωνήσουν, γι’ αυτούς η Εκκλησία προέβλεψε να παίρνουν αντί του Δώρου το Αντίδωρο.

Σήμερα βλέπουμε να παίρνουν Αντίδωρο και αυτοί που εκοινώνησαν. Αυτό είναι πλεονασμός, που δε βλάπτει βέβαια. Μάλλον έχει το νόημα ενός καθαρισμού του στόματος από τους μαργαρίτες του αγίου Σώματος που ενδεχομένως έχουν παραμείνει στο στόμα ή στα δόντια. Παλαιότερα επικρατούσε η ευλαβική συνήθεια όσοι κοινωνούσαν να πίνουν μετά η Θεία Κοινωνία το λεγόμενο «πλυσιδόντιον» δηλαδή λίγο κρασί με λίγο ψωμί από πρόσφορο. Με αυτά καθάριζαν και έπλεναν το στόμα τους ώστε να μη μείνει τίποτε έκθετο από τα είδη της Θείας Μεταλήψεως που μόλις είχαν πριν από λίγο λάβει. Σήμερα η συνήθεια αυτή περιορίσθηκε μόνο στους ιερείς, επειδή προφανώς είναι μεγάλος ο αριθμός των κοινωνούντων.

Το Αντίδωρο δε μπορεί και δεν πρέπει να θεωρηθεί ως ισότιμο και ισάξιο με τη Θεία Κοινωνία. Καμία ομοιότητα. Είναι μια ευλογία προς τους πιστούς που δίνεται με αγάπη από την Εκκλησία. Κανένας όμως δεν πρέπει να συγχίζει το Αντίδωρο με τη Θεία Μετάληψη, λέγοντας «δεν πειράζει, δεν κοινωνώ, αλλά παίρνω το Αντίδωρο, το ίδιο κάνει». Η Θεία Κοινωνία δεν υποκαθίσταται ούτε με το Αντίδωρο, ούτε με το Μέγα Αγιασμό, ούτε με το «Ζέον». Είναι πλάνη να πιστεύει κανείς το αντίθετο.

Το Αντίδωρο το διανέμει ο ιερέας που λειτούργησε. Είναι κακή η συνήθεια που παρατηρείται σε μεγάλους ναούς πόλεων, είτε να διανέμεται το Αντίδωρο στο παγκάρι από τους Επιτρόπους, που είναι λαϊκοί, είτε να λαμβάνεται από τους ίδιους τους πιστούς. Παίρνοντας κάποιος Αντίδωρο από το παγκάρι στερείται της ευκαιρίας να πάρει την ευλογία του λειτουργού ιερέα φιλώντας του το χέρι.

Μερικοί χριστιανοί δεν έχουν συνηθίσει να φιλούν το χέρι του ιερέα παίρνοντας το Αντίδωρο. Κάνουν λάθος και μάλιστα σοβαρό διότι το χέρι αυτό που τους δίνει το Αντίδωρο, πριν από λίγο έπιασε, έψαυσε τον ίδιο τον Χριστό, που τον ύψωσε, τον εμέλισε (τον τεμάχισε) και τον ένωσε με το Αίμα Του μέσα στο Άγιο Ποτήριο. Αυτό το χέρι μοιάζει εκείνη την ώρα με το χέρι του Τιμίου Προδρόμου που ακούμπησε, κατά τη Βάπτιση, «την ακήρατον κορυφήν του Δεσπότου».

Το Αντίδωρο τρώγεται εκείνη την ώρα που λαμβάνεται, όταν ο χριστιανός που το παίρνει είναι από το πρωί νηστικός. Μερικοί χριστιανοί συνηθίζουν να παίρνουν περισσότερα κομμάτια Αντιδώρου ώστε να το χρησιμοποιούν για όλη την εβδομάδα, οπότε κάθε πρωί που ξυπνούν και πριν φάνε τίποτα άλλο τρώνε, σαν ευλογία, το Αντίδωρο.

Τρώγοντας το Αντίδωρο φροντίζουν οι πιστοί να μη πέσουν ψίχουλα κατά γης. Αυτό είναι πολύ σωστό και πρέπει να το προσέχουμε ιδιαίτερα, για το Αντίδωρο δεν είναι απλά ένα κομμάτι ψωμί, αλλά είναι αγιασμένο ψωμί που προέρχεται από την Προσφορά που χρησιμοποιήθηκε για την εξαγωγή του Αμνού ή των άλλων «μερίδων» και μετέχει όλης της ευλογίας και δέχεται τις ευχές με τις οποίες ο ιερέας προετοιμάζει τα Θεία Δώρα.

Περιοδικό ο Τροπαιοφόρος
Έκδοση Μητροπολιτικού Ναού Αγίου Γεωργίου Παραλιμνίου